Hoe past een monumentale pijp in een toekomstige woonwijk?
3 december 2022 – Door deze enorme pijp trok de rook van miljoenen bakstenen over de Waaldijk van Ooij bij Nijmegen. Stenen die onder deze pijp van 60 meter hoog in grote ovens van klei tot steen werden gebakken. De ovens zijn vervallen maar de pijp is gerestaureerd en gemeentelijk monument, herinnerend aan een belangrijke steenindustrie.
Het terrein van de voormalige steenfabriek is acht hectare groot. De bestemming wordt gewijzigd naar wonen, er is plaats voor circa 200 woonhuizen. Heemschut en betrokken erfgoedorganisaties werken mee aan de ontwikkeling met als insteek, hoe blijft deze belangrijke industriële geschiedenis zichtbaar en behouden?
Heemschut heeft bij de gemeente Berg en Dal hiertoe een aanvraag voor de monumentenstatus ingediend, waardoor het voortbestaan van de overblijfselen in de nieuwe woonwijk beter kan worden gewaarborgd. Het gaat om de ovens, de locomotievenloods en de restanten van het smalspoor waarover het transport van klei en stenen plaats vond. Het zijn restanten die herinneren aan de rijke historie van de steenindustrie in het rivierenlandschap.
Het terrein is sinds vorig jaar eigendom van projectontwikkelaar Schipper Bosch uit Amersfoort. Die wil het industriële erfgoed restaureren en verantwoord met een passende herbestemming integreren in de nieuwe woonwijk. De nadruk ligt op laagbouw in een parkachtige omgeving.
Er zijn workshops gehouden in samenwerking met Heemschut en de Stichting Industrieel Erfgoed Gelderland-Flevoland (SIEGF). Ook is er overleg en samenwerking met de stichting Van Steen en Natuur, die al langer waakt over het erfgoed ter plaatse.
De discussie spitst zich toe op de ovens, hierop waren aanvankelijk drie lagen appartementen geprojecteerd met op de bovenste laag een plat dak als afsluiting. De erfgoedorganisaties vinden het belangrijk dat het ovencomplex wordt gerestaureerd maar minder hoog bebouwd en weer, net als vroeger, een hellend dak krijgt met overstekken. Zo’n oplossing roept meer de sfeer op van het oorspronkelijke ovencomplex.
Inmiddels is er een alternatief met het gewenste hellende dak, maar nog wel met drie etages aan appartementen. Dat vinden de erfgoedbeschermers nog steeds te hoog, te overheersend en niet passend in het landschap achter de Waaldijk.
Heemschut en SIEGF pleiten bovendien voor het handhaven van de zichtlijn tussen voormalige vlamoven en de droogloods om te voorkomen dat de woningbouw dit verstoort. Dat zou de herinnering en beleving aan het vroegere productieproces te veel verstoren, zo vinden zij.
Het fabrieksterrein rond de oven was jarenlang in gebruik bij Reomie, een bedrijf dat de loodsen uit de jaren zeventig gebruikte voor de opslag en verkoop van afgedankte legertrucks en ander rollend materieel, afkomstig van de in Duitsland gelegerde Amerikaanse strijdkrachten.
Foto’s Rob Lureman, Doetinchem, tekst Rob Lureman en Han van der Lans